In het West Germaanse taalgebied en in het bijzonder die van het Nederlands, Fries, Duits en Engels, vierde men vanaf de Heidense Era tot na de kerstening heidense maandfeesten of volksfeesten. Van deze feesten beweert men dat ze heidense wortels hebben.
Deze vier West Germaanse taalgebieden hebben dezelfde wortels als de Scandinavische landen. Uit tekstonderzoek en inscripties is gebleken dat wij goden, godinnen, volksverhalen en heidense spiritualiteit delen. Dit erfgoed behoort tot alle West- en Noord Europese taalgebieden. Vele archeologische vondsten onderbouwen deze vaststelling.
Wat betekent november voor heidens Nederland?
November of slachtmaand:
De maandnaam November is afgeleid van de Latijnse naam mensis November, wat negende Maand betekent. Deze benaming van de oudste Romeinse kalender, werd door Julius Caesar gehandhaafd.
Blotmonað: dit is de inheemse Angelsaksische benaming voor Bloedmaand. Tijdens deze maand slachtte men de dieren die door te weinig voer de winter niet zouden doorkomen. Het Angelsaksische woord blōt betekent offer. Dit woord is verwant met het Oudnoorse woord blóð dat bloed betekent. November is specifiek de maand van het heidense bloedoffer. Uiteraard is een bloedoffer geen wijn, olie of bloemen.
Herbistmânôð: dit is de inheemse Oudfrankische benaming voor Herfstmaand. In het Middelhoogduits is het Windmond of Wintermanot. Dit omdat in deze taal de naam Herbstmond al wordt gebruikt voor september.
Slachtmaand: dit is in het Nederlands de inheemse naam voor November. In deze maand slachtte men om voldoende vleesvoorraad te hebben voor barre winterdagen. En natuurlijk ook voor de feestdagen in de maand December.
Slachtmoanne oftewel Slachtmaand:
dit is in het Nieuwfries de inheemse naam voor November. In het Nieuwfries gespeld als het Latijnse leenwoord Novimber.
Heidens Samhain of Halloween
1 november: op deze datum en de avond ervóór, vierden de oude Kelten Samhain. Zij geloofden dat op deze dag de geesten van gestorvenen probeerden een levend lichaam te bemachtigen. Om deze geesten af te schrikken droegen de Kelten maskers. Dit feest werd door paus Gregorius IV bij veranderd in Allerheiligen.
Natuurlijk kennen we de benaming Halloween, dit is een verhaspeling van het woord Hallowmas Eve, de allerheiligenavond. Dit heidens maandfeest viert men tegenwoordig als een griezelfeest. Maar voor de invoering van het christendom, had deze periode (die langer duurde dan 1 dag) te maken met voorouderverering.
Voorouderverering in Nederland
Dat onze voorouders op Nederlandse bodem ook werden vereerd (in plaats dat mensen bang waren voor hun geesten), is misschien iets dat meer bekend mag worden. Nederland heeft een rijke geschiedenis waarin offerplaatsen voor voorouders werden ingericht. Dit blijkt uit veel archeologische vondsten uit de brons- en ijzertijd. De tijd van waarin onze voorouders hun spiritualiteit en gebruiken vormgaven, vóórdat het christendom de overhand kreeg.
In Nijmegen ontdekte men een heidense cultplaats die door middel van een kiezelpad rechtstreeks verbonden was met een grafheuvel. De relatie tussen cultusplek en de doden is hiermee gelegd. Verder ontdekte men vooral in de buurt van grafheuvels en grafvelden vondsten die met voorouderverering hadden te maken. Deze cultplaatsen weren omgeven door een ronde of vierkante markering. Voor deze marketing gebruikte men een aarden wal of houten paaltjes.
In Brabant zijn er vondsten gedaan in Oss-Ussen, Hoogeloon en Alphen. In een veengebied bij Zwolle en op het strand bij Heiloo zijn cirkels gevonden met een doorsnede van een paar meter, afgezet met houten palen. Deze cirkels hadden vrijwel zeker een rituele functie. Ook in Harselaar bij Barneveld vonden archeologen een 2000 jaar oude boerderij met schuurtjes. Hierbij vond men een rechthoekige greppel met scherven uit de ijzertijd. Aannemelijk is dat hier ook een cultusplaats aanwezig was.
Een andere aanwijzing voor voorouderverering
De universiteit van Leiden heeft onderzoek gedaan naar vroeg middeleeuwse (450 – 800 na onze jaartelling) graven in Nederland. Dr. M. van Haperen kwam er tijdens dit onderzoek achter dat opengemaakte graven vaak niet volledig waren leeg geroofd.
Vooral spullen met een belangrijke symbolische betekenis werden meegenomen. Dit ging om o.a. zwaarden, schilden en sieraden. Deze golden mogelijk als dragers van mythische en voorouderlijke krachten. Volgens Van Haperen was de heropening vermoedelijk vaak een ritueel in het kader van voorouderverering. Mensen kwamen samen bij het opengemaakte graf, haalden herinneringen op en verzamelden hun aandenkens.
Folklore in Noordwest Europa
Welke dagen die met folklore in Noordwest Europa te maken hebben, zijn er nog meer in november?
2 november: deze datum werd in 998 door abt Odilio van Cluny in Frankrijk in 998 uitgeroepen als herdenkdag. Men besteedde aandacht aan de zielen die nog in het vagevuur gelouterd moesten worden. Vooral in Italie houdt men op deze dag, vaak met fakkels, een feestelijke picknick op de graven van familieleden.
11 november: in Germaanstalige landen hield men heidense maandfeesten die te maken hadden met de slacht. Op 11 november moest de laatste oogst zijn binnengehaald. Een leuk gebruik dat tot de 20 ste eeuw in Nederland bestond, was de folklore van de Koolhaas. Dit is een van stro gemaakte haas-pop die men in het koolzaadveld verstopte. Pas als de boer de koolhaas had gevonden ging hij met jenever rond. Daarna reed men de kar met de laatste oogst weg.
Heidens maandfeest Sint Maarten
Op 11 november ging ook het vee op stal. Als afsluiting hiervan werd een gans geslacht en feestelijk verorberd. Ook stak men er vuren aan om de vruchtbaarheid van land en vee te bevorderen. Omdat de kerk dit volksfeest niet heeft kunnen uitbannen, heeft zij deze dag ‘gekerstend’ tot St Maarten dag (St. Martinus naamdag).
Een gebruik is dat de kinderen op deze dag met uitgeholde pompoenen en lampionnen met kaarsjes, de deuren langs gaan voor snoep en fruit. Tot de jaren 80 werd daarbij een brommend geluid met een rommelpot van varkensblaas gemaakt. Dit folklore-evenement wordt steeds meer verdrongen door het steeds commerciëler gemaakte Halloween.
Hoe vier jij als heiden deze maandfeesten?
Een idee is om aandacht te geven aan je voorouders. Je kunt ze eren door een kaars te branden en met liefde stil te staan bij wat ze voor jou hebben betekend, ook al ken je ze niet allemaal.
Bronnen:
- Heidens Erfgoed van Thorwald Eklund met extra dank aan zijn grote input welke de basis is voor dit artikel
- Universiteit Leiden
- Judith Schuyf